اکنون و پس از گذشت قریب به 25 سال از پیگیری تحدید نسل در کشور، عمده مردم ایران تحت پوشش وسایل و شیوه‌های متعدد ممانعت از بارداری هستند. اغلب مردم، این وسایل را از بخش دولتی و مابقی از بخش خصوصی دریافت می‌کنند. اما اطلاع مردم از عوارض متعدد استفاده از روش‌های ممانعت از بارداری تا چه حد است و آیا دستگاه بهداشت و سلامت کشور، به وظایفش در آگاهی‌بخشی بدون غرض‌ورزی به مردم، عمل می‌کند؟
در یادداشت پیش‌رو از واقعیاتی علمی درخصوص آنچه «تنظیم خانواده» خوانده می‌شود، پرده برخواهیم داشت که نگاه شما را تغییر می‌دهد. با ما همراه باشید با چند نکته درباره عملکرد وزارت بهداشت در حوزه جمعیت و باروری که پیش از این نمی‌دانستید!
عوارض یواشکی برخی روش‌های ضد بارداری
رصدهای صورت گرفته نشان می‌دهد که برخی از کارشناسان مسئول در خانه‌ها و مراکز بهداشت، به وظایف خود درخصوص اطلاع‌رسانی دقیق و علمی به مراجعین در حوزه «تنظیم خانواده» عمل نمی‌کنند. چنانکه برخی از عوارض استفاده از روش‌های ممانعت از بارداری در طول بیست و چند سال گذشته ناباورانه به مردم گفته نشده و هنوز هم گفته نمی‌شود!
دکتر فاطمه رخشانی، معاون پیشین بهداشت وزارت بهداشت نیز به این دست کوتاهی‌ها معترف است، چنان که با صراحت می‌گوید: «ما خودمان شاهد بودیم که کارمند ما برای این که قرص ممانعت از بارداری را به خانواده‌ها بدهد، ناخودآگاه مضراتش را نمی‌گوید! یک زمانی نورپلنت (کپسول‌های آزاد کننده هورمون کاشتنی در بازو) آورده بودیم و آنها می‌توانست یک سری عارضه کوتاه‌مدت داشته باشد، ولی اصلاً به افراد گفته نمی‌شد چرا؟ برای این‌که هدف پرسنل این بود که پوشش استفاده از وسایل ممانعت از بارداری را افزایش دهند، تا مورد تشویق قرار گیرند! بالاخره سیستم این را از آنها می‌خواست. اینطور نبود که آنها نمی‌دانستند که روش‌های مذکور عوارض دارند بلکه شواهد علمی آن وجود داشت و دارد.»
اما اگر این‌گونه کوتاهی‌ها را به عنوان استثنا تلقی کنیم، آیا صرفا پیروی کارکنان وزارت بهداشت از دستورالعمل‌های موجود در زمینه استفاده از وسایل ممانعت از بارداری، برای حفظ و تامین سلامت مردم کافی خواهد بود؟ آیا این دستورالعمل‌ها به صورت علمی و بدون سوگیری و غرض‌ورزی تهیه شده‌اند؟
منابع قابل تامل!
دستورالعمل‌های وزارت بهداشت، معمولا برگرفته از منابع علمی دارای سوگیری، به ویژه کتب اختصاصی منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی -WHO- برای کشورهای جهان سوم است. این مسئله سبب شده، برخی از عوارض خطرناک استفاده از روش‌های ممانعت از بارداری، اساسا به دستورالعمل‌های وزارت بهداشت راه پیدا نکند و به اطلاع مردم نرسد. به عنوان نمونه در کتاب بارداری و زایمان ویلیامز 2010، ابتلا به کیست تخمدان از عوارض بستن لوله در زنان برشمرده شده است، در حالی که این موضوع در دستورالعمل‌های وزارت بهداشت جایی ندارد!
همچنین در کتاب مزبور، سکته‌های مغزی و قلبی از عوارض قرص‌های ضدبارداری ذکر شده تا جایی که هم‌اکنون سازمان غذا و داروی آمریکا احتمال جمع‌آوری قرص‌های ضد بارداری از بازار در آینده نزدیک را به علت اثبات ارتباط مصرف آنها با وقوع سکته‌های مغزی و قلبی جدی ارزیابی می‌کند، اما متاسفانه هنوز این خطر بزرگ به مردم گفته نمی‌شود! هنگامی متوجه ابعاد فاجعه بار این کوتاهی‌ها می‌شویم که بدانیم: تقریبا از هر سه زوجی که در کشور از بارداری ممانعت می‌کنند، یک زوج از قرص‌های ترکیبی ضدبارداری استفاده می‌کند و متاسفانه قرص‌هایی همچون یاسمین و یاز با قیمت بسیار بالا علی‌رغم این که در لیست سیاه «هشدار جدی» غذا و داروی آمریکا -FDA- قرار دارند به سرلیست نسخه پزشکان ایرانی به عنوان داروی بدون عوارض صعود کرده اند1!
به‌روز نبودن دستورالعمل‌ها
متاسفانه با وجود پیشرفت سریع علم، وزارت بهداشت همچنان از دستورالعمل کشوری که در سال 1388 تهیه شده، استفاده می‌کند. دستورالعملی که در آن گفته می‌شود: مصرف بیش از سه ماه قرص، نه تنها عارضه‌ای ندارد بلکه در این سه ماه بدن به عوارض احتمالی عادت می‌کند2! ... محدودیت زمانی برای مصرف قرص وجود ندارد و افراد می‌توانند، در صورت تمایل نداشتن به بارداری و راضی بودن از استفاده از قرص، خوردن آن را تا سن 50 سالگی ادامه دهند3!
این مسئله در مورد آمپول سه ماهه ضدبارداری- دپومدروکسی پروژسترون استات- نیز مطرح است، چرا که تحقیقات مرکز پژوهش‌های سرطان آمریکا نشان می‌دهد که استفاده زنان از داروی مذکور، احتمال ابتلا به سرطان سینه را دو برابر افزایش می‌دهد و ریسک بروز یائسگی زودهنگام را به شدت بالا می‌برد4. عارضه‌ای که متاسفانه در ایران به علت تجویز بی‌دغدغه آمپول مذکور در میان زنانی که در سن باروری هستند، بسیار شایع است.
سکوت در برابر عوارض غیرشایع اما مهلک
برخی از عوارض استفاده از این روش‌ها با درصد کمی احتمال وقوع دارند، ولی در صورت وقوع، حتی جان فرد را با خطر مواجه می‌کنند! به عنوان نمونه حاملگی خارج رحمی که به دنبال استفاده از روش‌های متعدد ممانعت از بارداری رخ می‌دهد، می‌تواند به مرگ زن بینجامد. این مسئله در مورد عمل بستن لوله در زنان (توبکتومی) اهمیت ویژه ای پیدا می‌کند، چرا که نیمی از موارد حاملگی پس از عقیم‌سازی دائمی زنان، خارج رحمی خواهد بود، که بی‌شک می‌تواند خطر عمده جانی
را متوجه افراد کند5.
منطق و اخلاق حرفه‌ای حکم می‌کند که مسئولین مربوطه، لااقل مشابه دستورالعمل‌های توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی برای کشورهای توسعه یافته و نه جهان سومی‌ها! زوج‌های ایرانی را از انتخاب گزینه‌های پرخطر منصرف کنند.
البته شاید گفته شود که «هر دارویی عوارضی دارد و روش‌های ممانعت از بارداری نیز همین‌گونه هستند» که در پاسخ باید گفت: روش‌های ممانعت از بارداری، حکم دارو را ندارند، که اگر بپذیریم اینها دارو هستند، بارداری نیز حکم بیماری را پیدا می‌کند! هنگامی که روش‌های ایمن برای ممانعت از بارداری وجود دارد، چرا باید با استفاده از روش‌های غیرایمن، بیماری و گاهی مرگ را به جان خرید؟! و مهم‌تر این که «انتخاب» باید در شرایط آگاهانه توسط زوجین صورت گیرد و کسی حق ندارد به جای دیگری تصمیم‌سازی کند. اساسا چرا باید روش‌هایی در کشور ارائه شوند که سلامت مردم را با خطر مواجه می‌کنند؟ علاوه بر این که هیچ پزشکی حق ندارد حتی عوارض «داروها یا درمان‌های نجات‌بخش» را از بیمار و خانواده‌اش پنهان نگاه دارد و موضوع مذکور خلاف منشور حقوق بیمار و پزشک محسوب می‌شود و قابل پیگرد قانونی است.
دکتر رخشانی در این زمینه می‌گوید: «ما در ایران موقعی که خواستیم جمعیت را کاهش بدهیم، تمام وسایل و شیوه‌های ممانعت از بارداری را، یک‌دفعه به داخل کشور سرازیر کردیم، اما کشورهای پیشرفته این کار را نمی‌کنند و برای کاهش جمعیت، تنها دو روش را ارائه می‌دهند، تا سلامت مردم به خطر نیفتد.»
دستورالعمل‌هایی برای ترویج ناآگاهی عمومی!
اهداف ضدجمعیتی طرح تنظیم خانواده یا همان «باروری سالم»(!)، تقابل آشکاری با اخلاق حرفه‌ای و توجه به سلامت مردم دارد، تا جایی که این مسئله در دستورالعمل‌های مربوطه نیز نمود پیدا کرده است. به عنوان نمونه در صفحه 21 جزوه «مشاوره تنظیم خانواده» که معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی فارس بر روی سایتش قرار داده، به کارکنان مربوطه توصیه می‌شد: «لزومی ندارد که به مراجعه‌کننده بگوییم احتمال دارد در حین کارگذاری آی‌یو‌دی-IUD- رحم شما سوراخ شود و نیاز به عمل جراحی پیدا کنید(!) یکی از خطاهای رایج در هنگام ارائه اطلاعات به مراجعه‌کننده، تکیه زیاد بر عوارض جانبی و عدم اشاره به محاسن روش می‌باشد(!)»
مزیت‌تراشی برای برخی از روش‌ها
هنگام مراجعه به کتاب «دستورالعمل روش‌های پیشگیری از بارداری در جمهوری اسلامی ایران»، مشاهده می‌کنید که برای انواع روش‌های ممانعت از بارداری، تعداد کثیری مزیت آورده شده که بعضا بسیار عجیب و فاقد پشتوانه علمی و منطقی است:
«آمپول ضدباروری سه ماهه-DMPA- به خاطر جلوگیری از تخمک‌گذاری، باعث کاهش حاملگی خارج از رحم می‌شود(!)» با اندکی تامل در این جمله به وضوح درمی‌یابیم که علی‌القاعده زمانی که تخمک‌گذاری صورت نگیرد، حاملگی چه خارج از رحم و چه داخل رحم صورت نمی‌گیرد و موضوع مذکور شاید در مقایسه با روش آی‌یو‌دی‌گذاری مزیت محسوب شود. غیر از این باشد در مقایسه‌ای خنده‌آور می‌توان گفت چنین فردی از آنجا که باردار نمی‌شود، خونریزی هنگام زایمان هم نخواهد داشت! اما آیا این مسئله، مزیت استفاده از روش مذکور است؟! مزیت دیگر آمپول «نداشتن عوارض استروژنی به دلیل فقدان هورمون استروژن در ترکیب» ذکر شده است! در حالی که آمپول «دپومدروکسی پروژسترون استات» عوارض بسیار شدیدتری از قرص های استروژنی دارد و طبیعتا فقط شامل مشتق پروژسترون است که قطعا این موضوع هیچ مزیتی محسوب نمی‌شود! اما آیا به واقع این مسئله یک مزیت است؟ آیا در حالی که روش‌های کم‌خطر دیگری وجود دارند، الزامی وجود دارد که مردم صرفا از شیوه‌های بیماری‌زای هورمونی برای ممانعت از بارداری استفاده کنند؟ با این شیوه مزیت‌سازی، احتمالا بتوان نداشتن کورتون را هم از مزیت‌های این آمپول به شمار آورد، چرا که این آمپول کورتون هم ندارد!
طبق دستورالعمل وزارت بهداشت یکی از مزیت‌های وازکتومی (بستن لوله در مردان)، «دائمی بودن» آن عنوان می‌شود که شرعاً، عرفاً و عقلاً چنین موضوعی مصداق ایجاد نقصان عمدی و ظلم در حق بشر محسوب می‌شود. هم‌اکنون در کشورهای توسعه یافته با پایان یافتن موج قدیمی ترویج عقیم‌سازی انسان‌ها، تلاش‌های جدی برای وضع قانون حمایت از حقوق حیوانات برای جلوگیری از اخته کردن سگ و گربه و خوکچه هندی در جریان است!
شواهد متعدد نشان می‌دهد که برخی از مدیران به گونه‌ای دستورالعمل «باروری سالم» را تهیه کرده‌ا ند، که گویا قرار است برای وسایل ممانعت از بارداری تبلیغ کنند! مسئولین باید روشن کنند که متون مزبور، برآمده از مستندات علمی- پزشکی است یا نوعی «بازاریابی هرمی با هدف جلب مشتری به هر طریق» به حساب می‌آید؟!
کلمات کلیدی:
